Przedawnienie występuje w niemalże każdej gałęzi prawa. W prawie cywilnym mamy do czynienia z przedawnieniem roszczeń, w prawie karnym z przedawnieniem karalności bądź wykonania orzeczonej kary. Przedawnieniu mogą również ulec zobowiązania publicznoprawne. Wspólną cechą instytucji przedawnia jest upływ czasu.

Przedawnienie roszczeń

Instytucja przedawnienia uregulowana w kodeksie cywilnym umożliwia uchylenie się od zaspokojenia roszczenia po upływie przewidzianego w prawie terminu. Oznacza to, że po upływie określonego czasu dłużnik może nie spełniać ciążącego na nim obowiązku wskazując, że roszczenie wierzyciela w tym zakresie się przedawniło. Nie oznacza to jednak, że roszczenie wygasło. Jedynie zamieniło się w tzw. zobowiązanie niezupełne, którego cechą jest niemożność jego przymusowej realizacji.

Przedawnieniu ulegają tylko roszczenia majątkowe czyli takie, które związane są bezpośrednio z majątkiem wierzyciela. Wyjątkiem są roszczenia windykacyjne i negatoryjne dotyczące nieruchomości oraz roszczenie o zniesienie współwłasności, które przedawnieniu nie ulegają. Nie ulegają przedawnieniu roszczenia niemajątkowe: np. roszczenie o ustalenie istnienia stosunku prawnego czy też roszczenie o naruszenie dóbr osobistych.

Terminy przedawnienia są bezwzględnie wiążące, co oznacza, że postanowienia umowy nie mogą ich skracać ani wydłużać. Zgodnie z art. 118 kodeksu cywilnego termin przedawnienia wynosi dziesięć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – trzy lata. Jednakże od powyższej zasady zarówno kodeks cywilny, jak też szereg innych ustaw przewiduje liczne odstępstwa.

Termin przedawnienia zaczyna biec w chwili, gdy roszczenie stało się wymagalne. Roszczenie staje się wymagalne wówczas, kiedy wierzyciel może skutecznie żądać od dłużnika spełnienia świadczenia. Tak więc gdy dłużnik zobowiązany był do zapłaty należności do dnia 10 marca 2014 roku i tego nie uczynił, termin przedawnienia zaczyna biec 11 marca 2014 roku.

Bieg terminu przedawnienia może zostać przerwany bądź ulec zawieszeniu. Przerwanie terminu przedawnienia oznacza, że od momentu przerwania bieg terminu przedawnienia liczy się od nowa, a dotychczasowy okres, który upłynął, uznaje się za niebyły. Bieg przedawnienia przerywa się:

1. przez każdą czynność – przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym – przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia. Do tego typu czynności zaliczamy: wniesienie pozwu o spełnienie roszczenia do sądu, wniesienie wniosku o wszczęcie egzekucji, wniesienie pozwu o ustalenie, zawezwanie do próby ugodowej.
2. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje;
3. przez wszczęcie mediacji.

Zawieszenie terminu przedawnienia wywołuje inny skutek a mianowicie bieg przedawnienia nie rozpoczyna się a jeśli już się rozpoczął nie wlicza się czasu zawieszenia do tego biegu. Z taką sytuacja mamy do czynienia, w odniesieniu:

1. co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej;
2. co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
3. co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
4. co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.

Pamiętać należy, że w przypadku toczącego się postępowania sądowego, sąd nie bierze z urzędu tego zarzutu pod uwagę. Dlatego też, gdy dłużnik chce skorzystać z zarzutu przedawnienia powinien go zgłosić najlepiej w pierwszym piśmie procesowym.

Adwokat Magdalena Miechowska-Ostatek